De modernisering van de Leie tussen Gent en de Noord-Franse grens voor schepen tot 4.400 ton is tot nu toe het belangrijkste Vlaamse infrastructuurwerk ooit. De eerste fase startte in 1997 met het wegwerken van de flessenhals in Kortrijk en de bouw van 7 bruggen en 6 km kademuren. Op de laatste realisatie uit het oorspronkelijke bestek – de Reepbrug – is het ruim 20 jaar later nog altijd wachten.
De Leiedoortocht in het historische centrum van Kortrijk is allesbehalve een technisch evidente keuze. Het Vlaams Gewest heeft met dergelijke ingreep geen enkele ervaring. De administratie wou echter om tactische – geen technische of budgettaire – redenen onder geen beding van een ringvaart weten. Het stond al sinds de jaren ’60 in de sterren geschreven dat Kortrijk in deze krachtmeting met Brussel geen partij was.
Doorbraak
In 1985 ging Kortrijk op de knieën, zoals journalist Bernard Vancraeynest toen in Het Volk schreef. Het daaropvolgende verzet van enkele Kortrijkse parlementairen bij de Vlaamse minister was niet meer dan een laatste stuiptrekking. Het Bestuur der Waterwegen forceerde in 1996 de doorbraak door de Vlaamse regering te overtuigen een raamcontract te gunnen. Dit zou de belastingbetaler zuur opbreken. De Leiewerken is een van ’s lands budgettair meest ontspoorde bouwdossiers.
Bij de start van de Leiewerken in het Albertpark liep het meteen fout. ‘Amateurisme keldert Leiewerken’, titelde journalist Gerrit Luts in 1998 in Het Nieuwsblad. Vlaanderen noch Kortrijk waren klaar voor dit complexe project waarvan men de gevolgen op Overleie en Buda niet kon inschatten.
Van enige voorbereiding was amper sprake. Bvb. de realisatie van de Budabrug nam alleen al in totaal vijf jaar in beslag: toch net iets te veel van het goede. De timing was een lachertje: werken die oorspronkelijk in totaal vijf jaar zouden duren, zijn in 2018 – 20 jaar later – nog niet voltooid.
Verrottingsproces
En het management der Leiewerken? De keren dat de bij de start opgerichte opvolgingscommissie samenkwam, is op één hand te tellen. De stuurgroep met vertegenwoordigers van de Vlaamse administratie, de stad Kortrijk en de intercommunale Leiedal – zeg maar het feitelijke managementcomité van deze ingrijpende en complexe werken – kwam dan weer enkel samen als dit het bestuur van de waterwegen behaagde: zo’n 1 tot 3 keer per jaar.
Omwille van budgettaire redenen zijn abominabele technische keuzes gemaakt. Een opzichtig voorbeeld is de kluifrotonde die de nieuwe westelijke ring op het stadscentrum aansluit. Na amper 10 jaar moet dit onding alweer wijken voor het oorspronkelijke plan: een tunnel. Dat de apotheek aan de Budabrug niet vóór de start van de werken is onteigend, mogen we gerust als crimineel gedrag van de overheid bestempelen. DVW verkoos het goedkope verrottingsproces: men heeft gewacht tot de uitbaters niet anders konden dan hun zaak te sluiten en het gebouw op instorten stond.
Het meest mediatieke verhaal is dat van Het Verdronken Land van Overleie. Al sinds 1998 kampen het Koning Albertpark en het Guldensporencollege met ernstige wateroverlast, zeg maar overstromingen. En de laatste drie jaar zijn we helemaal aan het verzuipen. Eén eigenaar die een week aan een stuk 40.000 l/dag uit zijn kelder moet wegpompen: het is geen uitzondering.
Bagdad
Ondanks rechtbankprocedures die al meer dan een decennium aanslepen, is er nog in de verste verten geen oplossing in zicht. Geen enkele gerechtsdeskundige wil er zijn handen aan vuil maken. Erkennen dat er een grondwaterprobleem is, dat lukt nog. Maar maatregelen voorschrijven voor een problematisch voorhistorisch rioolstelsel op de campus van het college, dat durven ze niet. Inderdaad, zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
Met de gebouwschade langs de Leieboorden is het niet anders. In 1998 zijn de bulldozers het Albertpark, de Diksmuidekaai en de Ijzerkaai binnen geraasd zoals destijds de VS-tanks in Bagdad. De aannemers legden er bouwputten aan als bomkraters aan onze voor- of achterdeur. Senator Jacques Laverge had al in de jaren ’80 ‘het bombardement van Kortrijk’ voorspeld. Hij zat er niet ver naast.
Panden kregen te lijden onder verzakkingen en vertonen barsten en scheuren. Sommige zijn structureel ernstig beschadigd. Maar de gerechtsdeskundigen kruipen weer in de rol de Comical Ali: de Iraakse minister van Communicatie die voor de camera’s van CNN beweerde dat hij nog geen Amerikaan had gezien, terwijl we achter zijn rug de VS-tanks Bagdad zagen binnen razen. Althans, dat is zo wanneer de schadelijder de gewone man is. Wanneer de overheid, zoals bvb. het OCMW, slachtoffer is, dan kan precies wel binnen redelijke termijn een aanvaardbare regeling uit de bus komen.
Verzuurd
De vraag die ons duizend keer is gesteld: waarom verdedigen de schadelijders van de Leiewerken niet samen hun belangen? Juist: eendracht maakt macht. Maar het performante en deskundige buurtcomité VZW Kameleon, dat al in de jaren ’80 actief was, stierf bij de start van de werken een verdachte dood. Daarna nam het wijkcentrum van Overleie die rol over. Maar toen tegen 2005 stilaan duidelijk werd welke ravage de werken uitrichten, hield ook deze werkgroep op te bestaan. Het is allemaal niet toevallig.
De propagandamachine die de betrokken overheden bij dergelijke projecten in gang zetten, walst werkelijk alles plat. Met de budgetten die Kortrijk en Vlaanderen intussen hebben gespendeerd aan promotie van de nieuwe prestigieuze Leieboorden, kun je wellicht heel de exclusieve K-Tower opkopen. De media worden onder druk gezet om vooral niks negatiefs over de Leiewerken te berichten. Het gesubsidieerde cultuurhuis Budascoop moest van de burgemeester in het Albertpark en de Ijzerkaai een festival tegen de verzuurde en klagende schadelijders organiseren. Dat was in 2010.
De rechtbankprocedures lopen intussen meer dan een decennium. We noemen ze het Kortrijkse Arco-dossier. Ook hier hebben we te maken met overheden – in casu Vlaanderen en Kortrijk – die het vertikken in het algemeen belang problemen op te lossen.
‘Goed bestuur’
De overheid verkiest een nutteloze, slopende en dure krachtmeting waarbij een gewone sterveling bij voorbaat de pineut is. De kunst bestaat erin uiterst gedisciplineerd om de hete brij te walsen en niks aan de kern van het probleem te doen.
In 2008 bokste de regering voor de Arco-spaarders een dubieuze garantieregeling in elkaar om het probleem vooral op de lange baan te schuiven. Ook omtrent de wateroverlast in het Albertpark bekokstoofden het Vlaams Gewest en de stad Kortrijk een ongeloofwaardig plannetje enkel en alleen om de zaken op hun beloop te laten.
De ego’s van de macht – groter dan de nieuwe K-Tower aan de Leie – primeren op de ratio en de principes van goed bestuur. Dit laatste was ooit een verkiezingsslogan van gewezen CD&V-wonderboy maar intussen door de Arco-en Fortis-dossiers politiek verbrande Yves Leterme. Diezelfde Leterme die zei dat de Arco-spaarders aan het Dexia-debacle geen euro zouden verliezen.
Op alle oppositiebanken is het na enkele jaren van wat aarzelend gemor eveneens oorverdovend stil. Open VLD, LDD en Groen hebben zich in het Vlaams Parlement aanvankelijk nog over de schade door de Leiewerken geroerd. Maar het is allemaal too little too late. Zowel Arco- als Leiegedupeerden roepen uiteindelijk in de woestijn.
De Leiewerken is geen uniek verhaal, wel een relevant verhaal voor elke burger die te maken krijgt met een overheid die zichzelf boven de wet verheft. Als Arco symbool staat wat in de Wetstraat fout loopt, dan zijn de Leiewerken het symbool van wat op het Brusselse Martelarenplein en de Kortrijkse Grote Markt 54 verkeerd gaat.